Vandaag 35 jaar geleden: Waar was jij toen de Muur viel?

Vandaag 35 jaar geleden, op 9 november 1989 om 18.59u meldde Günter Schabowski, één van de belangrijkste politieke leiders binnen de DDR, dat de burgers van Oost-Duitsland vrij waren om de grens over te gaan. Na 28 jaar was er een eind gekomen aan de tweedeling van Duitsland en bovenal aan de scheiding van mensen die alleen maar bij elkaar wilden zijn.

Sommige dagen staan als een huis in je geheugen gegrift. Je weet waar je was, je weet wat je voelde. Terugdenken is meteen terugvoelen. Donderdag 9 november 1989 is zo’n dag. De dag dat De Muur viel.

Nadat in 1961 de 160 kilometer lange Muur was neergezet om de uitstroom van inwoners van Oost Europese landen tegen te gaan, en nadat families bruut van elkaar werden gescheiden door een stuk beton van vier meter hoog, was het 28 jaar later het moment om dit monument van pijn, verdriet en overheersing te slechten ten gunste van het primaire recht van mensen: vrijheid.

Met een mengeling van gevoelens keek ik die avond naar de televisie. Van mijn ouders had ik de verhalen gehoord over de oorlog. Het leed dat Duitsland had aangericht. Al dat leed had voor mij een gezicht, dat mij was doorgegeven door mijn ouders. Ze spraken vaak over mensen die zij in en door de oorlog waren verloren of met wie ze leed gedeeld hadden. Allemaal mensen met een naam: ome Jan uit Schiedam, die nooit was teruggekomen uit de Duitse kampen. Neef Alex, de zoon van Tante Annie, die sneuvelde toen hij vanuit de lucht werd beschoten, terwijl hij, gedurende de hongerwinter, aardappelen was gaan halen in Friesland. Tante Mien uit Rotterdam, die jarenlang bij hen had gewoond nadat ze door de bombardementen op Rotterdam alles was kwijtgeraakt. Het maakt deel uit van alles wat me onbewust werd ingeprent en waarmee angst werd overgedragen naar de volgende generatie.

Ik voelde de angst mee met mijn moeder, wanneer er een vliegtuig laag overvloog. Wonend onder de rook van Schiphol nauwelijks bijzonder, maar bij mijn moeder leidde het steeds weer tot een soort van oorlogsreflex. Voor haar was de verdeling van Duitsland een zegen. Hierdoor zouden de Duitsers dit soort dingen niet meer kunnen doen. En met die gedachte groeide ik op. De gedachte dat een verenigd Duitsland een bedreiging zou kunnen vormen.

Naarmate ik ouder werd ebde bij mij dat gevoel van angst voor die potentiële dreiging volledig weg. De Berlijnse Muur en het IJzeren Gordijn waren voor mij historische en geografische feiten. En het ‘bestaansrecht’ van de muur kon ik nergens meer aan koppelen. Een betonnen scheidingslijn tussen mensen die uit puur ‘gevoel voor elkaar’ bij elkaar wilden zijn en dat niet mochten, opgelegd door een overheid die meende het goed met de bevolking voor te hebben.

Op die 9e november 1989 keek ik thuis naar de televisie. Ik zapte van Nederland naar Duitsland en weer terug. Ik zag de spanning oplopen bij de muur. Ik zag de grenzen opengaan. De mensen op de muur met vlaggen, huilende mensen die de grensovergangen passeerden en aan de andere kant van de ‘grens’ elkaar in de armen vielen. Mensen die ‘aan de overkant’ de grond kusten en riepen “Hier ist mein Deutschland’. Ik zag vrouwen de grenswachters kussen en zag honderden Trabantjes West-Duitsland binnenrijden onder luidt gejuich van de bevolking.

Ik zag geen dreiging van een (te) groot Duitsland. Ik zag geen nationaliteiten. Ik zag mensen, ik zag geluk, emotie en blijdschap. Ik zag datgene wat alle mensen willen: niet begrenst worden in het ‘bereiken’ van elkaar. Als je elkaar bereikt dan kun je gevoel delen. Die avond van de 9e november deelde ik, kijkend naar deze beelden, mijn gevoel met al die mensen op en bij de Muur, ongeacht aan welke kant ze stonden.

Pa en ma bedoelden het goed, geleerd vanuit hun verleden, met angst voor herhaling. Maar angst is een slechte raadgever als die angst leidt tot het ontnemen van vrijheid van mensen. Helaas is die les nog niet overal doorgedrongen, want er zijn in de wereld nog heel wat grenzen te slechten.

Hieronder een fotoserie van een deel van de Berlijnse Muur: de East Side Gallery , een stuk van de Berlijnse Muur met een lengte van 1.316 meter, in 1990 beschilderd door 118 kunstenaars uit 21 landen. De kunstenaars gaven in de schilderwerken hun visie op de politieke situatie in het Berlijn van 1989/1990. Inmiddels is de Side Gallery de grootste permanente openluchttentoonstelling ter wereld en is een verzoek ingediend om het op te nemen op de werelderfgoedlijst van UNESCO.